Islamitisch financieren tussen principes en realiteit

Abstract

‘De financiële crisis zou niet hebben plaatsgevonden, als de wereld de principes van islamitisch bankieren en financieren zou hebben aangenomen.’ Dat was één van de kenmerkende reacties van de kant van de islamitische bankiers, in de laatste maanden van 2008. Toen begon de wereldwijde financiële crisis, die in de zomer van 2007 was begonnen, ook de reële economie te raken, wat resulteerde in bedrijfssluitingen, ontslagen en dalende koopkracht. Uit de sector van islamitisch bankieren en financieren (IBF) kwamen de eerste analyses van deze ontwikkelingen. Vanuit de hoek van de conventionele economie werd met groeiende belangstelling gekeken naar islamitische banken die minder aangetast leken te worden door de ‘credit crunch.’ Naarmate de crisis sterker om zich heen greep, verbeterde het imago van de IBF-sector. Voor sommige auteurs uit de sector van islamitisch bankieren was het een gelegenheid opnieuw de positieve kanten van de islamitische economie te benadrukken. Een Indiase econoom en shariah-geleerde schreef een artikel waarin hij betoogde dat de financiële crisis in de westerse wereld in feite een morele crisis is: men heeft zich overgegeven aan hebzucht, goklust, spelen met risico en onzekerheid, rente-dragende leningen en handel in schulden, kortom aan immorele zaken die de islam verboden heeft. De financiële innovaties in de westerse wereld in de laatste twintig jaar, de derivaten en credit default swaps zijn in feite gokspelen. De les die hieruit kan worden getrokken, is dat de islam met het renteverbod en het gebod gokken en speculeren te vermijden, een alternatief biedt. Door gehoor te geven aan de islamitische vermaning een grotere mate van voorzichtigheid in acht te nemen, had men deze uitwassen kunnen voorkomen. Het is deze wereld van islamitisch bankieren en financieren die centraal staat in dit boek. De IBF-sector (Islamic Banking and Finance) is een wereldwijd complex van financiële instituties die zich in hun doeleinden en werkwijze baseren op de principes van de Koran en met name op het islamitisch renteverbod en die halal (door de islam toegestane) financiële producten aanbieden. Daarmee wordt een verschil aangegeven met ‘conventionele’ financiële instituties die dat niet zijn. De islamitische financiële sector is in de afgelopen tien jaar een succesvolle en snel groeiende sector gebleken. Rond deze sector vindt een indrukwekkende intellectuele activiteit plaats: er worden veel boeken en tijdschriftartikelen gepubliceerd over islamitisch bankieren, regelmatig worden er conferenties aan gewijd, er zijn opleidingen en trainingen in het islamitisch bankiersbedrijf, op een internet website wordt uitvoerig gediscussiëerd over onderwerpen die verband houden met de sector. In de grote financiële centra in de wereld, vindt men islamitische banken en westerse banken met een islamitisch loket. Recentelijk hebben regeringen van verschillende westerse landen (Engeland, Frankrijk, Nederland) aangekondigd dat zij de ambitie hebben hun land tot een internationaal centrum (‘an international financial hub’) van islamitisch bankieren te maken. Die regeringen vinden het kennelijk belangrijk aan te haken bij een nieuwe groeiende stroming in de financiële wereld. Islamitisch bankieren is ongeveer dertig jaar geleden begonnen als een initiatief van overtuigde moslims in het Midden Oosten. De sector maakt deel uit van de ‘wederopleving van de islam’ (resurgence of islam) en de ‘identity politics’ in de islamitische wereld. Ook de politieke islam, ofwel het islamisme, en de fundamentalistische islamitische bewegingen behoren hier toe. Aan deze familiegelijkenissen, of zo men wil gemeenschappelijke wortels, moet men echter niet te veel betekenis hechten: de IBF-sector vormt de gematigde vleugel van het islamitisch identiteitstreven. Islamitische bankiers staan in hun opvattingen en voorkeuren dichter bij hun collega’s in de conventionele bankwereld dan bij de radicale jihadisten in eigen land.