Abstract
Na een aantal jaren van experimenteren is het er dan toch van gekomen. Het persoonsgebonden budget (pgb) is vanaf januari 2001 landelijk ingevoerd in de psychiatrie. Mensen die langdurig psychiatrische hulp nodig hebben, kunnen een budget krijgen waarmee ze naar eigen keuze zorg kunnen inkopen. Zij voelen zich een stuk autonomer met zo’n pgb, blijkt uit de experimenten in enkele regio’s. En ze kunnen met het pgb meer uren zorg per week inkopen dan ze anders regulier zouden ontvangen. In 1997 is het pgb geïntroduceerd in de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Eerst in de vorm van een tweejarig experiment in drie regio’s. Het flankerend onderzoek werd uitgevoerd door Trimbosinstituut en ITS. Na afloop van dit eerste experiment concludeerden de onderzoekers
dat het experiment geslaagd was en dat het landelijk ingevoerd kon worden. Toch werd het
getemporiseerd. ‘Het pgb zou beter geleidelijk aan ingevoerd moeten worden’, zo luidde het
advies van CVZ aan VWS. Er waren immers nog wat knelpunten in de uitvoering die nader
onderzoek verdienden. De bekendheid en voorlichting kon verbeterd worden, de
indicatiestelling was niet altijd even transparant, er was niet voorzien in ondersteuning van
cliënten en de verwachte werking van de particuliere markt bleef achterwege.
In 2000 kwam er meer geld voor het pgb in de ggz beschikbaar en het aantal proefregio’s
werd uitgebreid van drie naar vijf. Ook deze vervolgexperimenten zijn door ITS geëvalueerd.
Daaruit kwam naar voren dat de drie oude proefregio’s geen veranderingen hadden
aangebracht in de uitvoering van het pgb en dat knelpunten niet echt waren aangepakt. Wat
betreft de nieuwe proefregio’s: deze namen de nodige voorbereidingstijd om het traject goed
op de rails te zetten. Als meest gecompliceerd kwamen opzet en organisatie van de
indicatiestelling uit de bus. Verder zagen de onderzoekers dat aanvankelijk in elke nieuwe
regio en op diverse niveaus uitvoerig werd gediscussieerd over vermeende voor- en nadelen
van het pgb. Dit bevorderde de invoering totaal niet. Ook werd in de regio’s slechts beperkt
bekendheid gegeven aan het pgb. De subsidie werd maar mondjesmaat uitgebreid en
aangezien zorgkantoren er niet van houden om mensen teleur te stellen, probeerden ze zo een
grote toestroom van pgb-aanvragers te voorkomen.
De tegenvallende marktwerking konden de onderzoekers goed verklaren. Een ‘stap-voor-stap’
introductie met een beperkte subsidie voor het pgb prikkelt zorgaanbieders niet om nieuwe
initiatieven te ontwikkelen. Budgethouders kopen massaal in bij reguliere ggz instellingen
tegen het maximum-tarief waar ook het budget mee wordt berekend, namelijk 98 gulden per
uur begeleiding. Voor verlies van klanten hoefden gevestigde instellingen dan ook nauwelijks
te vrezen. In een volgend onderzoek wordt nagegaan hoe het nu verder gaat met het pgb in de
psychiatrie.
